Tạp chí Khoa học xã hội Thành phố Hồ Chí Minh

ĐÔNG NAM BỘ TRONG MẠNG LƯỚI TƯƠNG TÁC VĂN HÓA THỜI KIM KHÍ: NHẬN THỨC QUA PHÁT HIỆN KHẢO CỔ HỌC (2015 - 2025)

NGUYỄN KHÁNH TRUNG KIÊN — Wed, 12 Nov 2025 00:00:00 +0000

Dựa trên những phát hiện khảo cổ được khai quật từ năm 2015 đến năm 2025, bài viết này làm sáng tỏ mạng lưới tương tác văn hóa đa chiều đã xuất hiện ở Đông Nam Bộ Việt Nam trong thời đại Kim khí. Thông qua việc phân tích các bộ sưu tập hiện vật - phong phú về cả chất liệu lẫn nguồn gốc - nghiên cứu này cung cấp bằng chứng sống động về sự tham gia tích cực của các cộng đồng địa phương vào mạng lưới thương mại hàng hải thời đại Đồ sắt (khoảng 2.500 - 2.000 năm trước). Phát hiện nổi bật nhất là đồ trang sức bằng ngọc nephrite có nguồn gốc từ Đài Loan và đá mica xanh ở miền Trung Philippines. Đáng chú ý, những mặt hàng thương mại giá trị cao này không chỉ giới hạn ở vùng ven biển mà chúng được tìm thấy sâu trong nội địa khoảng 50km, cho thấy một hệ thống phân phối rộng khắp thời bấy giờ. Sự du nhập của những sản phẩm giá trị cao này được coi là chất xúc tác cho sự chuyển đổi xã hội sâu sắc, thúc đẩy sự phân tầng xã hội và sự hình thành của tầng lớp tinh hoa, tù trưởng và trung tâm quyền lực địa phương trong những thế kỷ đầu Công nguyên. Dữ liệu mới này phác họa một bức tranh khác so với nhận thức trước đây, cho thấy Đông Nam Bộ Việt Nam không phải là nơi tiếp nhận các yếu tố văn hóa thụ động mà là một trung tâm năng động và là mắt xích quan trọng trong bức tranh kinh tế và văn hóa kết nối Đông Nam Á lục địa và hải đảo vào thời tiền sử và sơ sử.

VAI TRÒ CỦA NGƯỜI CÓ UY TÍN TRONG GIỮ GÌN VÀ LAN TỎA NGÔN NGỮ CHƠ-RO (Trường hợp phường Bình Lộc, tỉnh Đồng Nai)

NGUYỄN THỊ MINH NGUYỆT — Wed, 12 Nov 2025 00:00:00 +0000

Đứng trước nguy cơ mai một ngôn ngữ Chơ-ro, người có uy tín trong cộng đồng Chơ-ro ở phường Bình Lộc, tỉnh Đồng Nai đã và đang nỗ lực không ngừng trong việc gìn giữ và lan tỏa ngôn ngữ tộc người. Vận dụng Lý thuyết vai trò chức năng (Functional Role Theory) của Ralph Linton, bài viết phân tích vai trò và vị thế của người có uy tín trong cộng đồng tộc người thiểu số trong công cuộc giữ gìn và lan tỏa ngôn ngữ Chơ-ro tại địa phương; trên cơ sở đó đề xuất giải pháp nhằm phát huy hơn nữa vai trò của người có uy tín trong thời gian tới, cùng các đề xuất về chính sách hướng tới bảo tồn và lan tỏa ngôn ngữ của người Chơ-ro tại địa phương.

SỰ THAM GIA CỦA “NGƯỜI ẢNH HƯỞNG” TRONG TRUYỀN THÔNG THƯƠNG MẠI SỐ – TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU QUỐC TẾ VÀ MỘT SỐ LIÊN HỆ ĐẾN VIỆT NAM

PHÙ KHẢI HÙNG — Wed, 12 Nov 2025 00:00:00 +0000

Việc mời “người ảnh hưởng” tham gia các chiến dịch truyền thông quảng bá sản phẩm không còn là điều xa lạ trong bối cảnh thương mại số hiện nay. Tuy nhiên, bên cạnh các tác động tích cực, sự tham gia của người ảnh hưởng trong hoạt động truyền thông thương mại số hiện cũng phát sinh vấn đề cần giải pháp xử lý. Bài viết tổng quan một số nghiên cứu quốc tế về sự tham gia của người ảnh hưởng trong truyền thông thương mại số, trên cơ sở đó liên hệ đến vấn đề này trong bối cảnh Việt Nam. Qua đó, đưa ra một số thảo luận và kiến nghị về vai trò quản lý của nhà nước trong vấn đề này.

DANH LAM THẮNG CẢNH, DI TÍCH VĂN HÓA LỊCH SỬ VÀ KIẾN TRÚC VÙNG BIÊN GIỚI ĐẤT LIỀN VIỆT NAM TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI

TRƯƠNG VĂN CƯỜNG, LÊ NGỌC HUYNH — Wed, 12 Nov 2025 00:00:00 +0000

Danh thắng tự nhiên, di tích lịch sử - văn hóa và kiến trúc ở vùng biên giới đất liền Việt Nam không chỉ là những giá trị văn hóa - lịch sử đặc sắc mà còn đang trở thành nguồn lực chiến lược cho phát triển kinh tế - xã hội. Khảo sát tại Lũng Cú (Hà Giang), Lâm Đớt (Thừa Thiên Huế) và Nhơn Hội (An Giang) cho thấy các loại hình di sản này có tác động đa chiều: thúc đẩy du lịch, tạo việc làm, mở rộng thương mại - dịch vụ biên mậu, đồng thời củng cố sự gắn kết cộng đồng, bảo tồn bản sắc và nâng cao đời sống tinh thần cư dân. Bên cạnh đó, các danh thắng, di tích, kiến trúc còn mang ý nghĩa chính trị - an ninh khi trở thành biểu tượng chủ quyền, công cụ quản lý xã hội và nền tảng thúc đẩy hợp tác, duy trì ổn định khu vực. Phát huy hài hòa các giá trị kinh tế, văn hóa - xã hội và an ninh - chính trị từ hệ thống di sản sẽ tạo động lực quan trọng cho phát triển bền vững vùng biên giới đất liền Việt Nam.

CHỢ TRUYỀN THỐNG TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH: TỪ KHÔNG GIAN THƯƠNG MẠI ĐẾN TIỀM NĂNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH ĐÔ THỊ

NGUYỄN THỊ TRÚC BẠCH — Wed, 12 Nov 2025 00:00:00 +0000

Chợ truyền thống là một thiết chế quan trọng trong dòng chảy văn hóa Việt Nam nói chung và TPHCM nói riêng. Nghiên cứu nhận diện bản sắc không gian thương mại của chợ truyền thống ở TPHCM, đánh giá tiềm năng góp phần phát triển du lịch đô thị của các ngôi chợ này trong bối cảnh hiện nay. Những lập luận và phân tích của bài viết dựa trên dữ liệu chính từ kết quả khảo sát tại chợ Bến Thành với thông tin định tính và nguồn tư liệu tổng hợp. Kết quả nghiên cứu khẳng định vị thế giao thương và tiềm năng lớn trong phát triển du lịch đô thị của chợ truyền thống. Đồng thời, nghiên cứu đề xuất các nhóm giải pháp nâng cấp các chợ truyền thống tiêu biểu ở trung tâm TPHCM trở thành địa điểm du lịch văn hóa, góp phần phát triển du lịch đô thị đương đại.

BẤT BÌNH ĐẲNG TỪ TÁC ĐỘNG TOÀN CẦU HÓA – TRƯỜNG HỢP CÁC NƯỚC ASEAN (1990 - 2025)

NGUYỄN THỊ BẢO HÀ — Wed, 12 Nov 2025 00:00:00 +0000

Toàn cầu hóa đã tác động sâu sắc đến các nước và khu vực trên thế giới. Trong ASEAN, tiến trình này chi phối và khuếch đại bất bình đẳng phát triển thể hiện qua bốn biểu hiện chính: (1) sự đa dạng thể chế và giới hạn cấu trúc ASEAN; (2) chênh lệch kinh tế - xã hội giữa và trong các quốc gia; (3) bất bình đẳng sắc tộc, xung đột gắn với phụ thuộc bên ngoài; và (4) di cư như hệ quả của chênh lệch phát triển. Dựa trên khung lý thuyết phát triển không đồng đều (Smith, 1984; Harvey, 2006) và lý thuyết phụ thuộc (Cardoso và Faletto, 1979), nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích định tính với dữ liệu từ UNDP, ASEAN Secretariat, World Bank, IOM. Kết quả nghiên cứu cho thấy, toàn cầu hóa đã tái sản xuất bất bình đẳng lịch sử, sắc tộc, giới và không gian ở các nước ASEAN. Để khắc phục, các nước này cần tăng cường hợp tác nội khối như thành lập quỹ phát triển chung, đào tạo quản trị và bảo hộ lao động di cư, nhằm thu hẹp khoảng cách và thúc đẩy phát triển bao trùm.

THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU TRONG SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP CỦA NGƯỜI DÂN VEN BIỂN - Trường hợp huyện Trần Đề, Sóc Trăng (cũ)

NGUYỄN TẤN DÂN — Wed, 12 Nov 2025 00:00:00 +0000

Trần Đề là huyện ven biển của tỉnh Sóc Trăng, có nguồn tài nguyên đa dạng, thuận lợi cho phát triển sản xuất nông nghiệp nhưng dưới tác động của biến đổi khí hậu, hoạt động sản xuất nông nghiệp của người dân đang bị đe dọa bởi nhiều hiện tượng thiên nhiên tiêu cực như xâm nhập mặn, hạn hán, thời tiết thất thường, ngập lụt do triều cường, nước biển dâng… Dựa trên các dữ liệu khảo sát định lượng và định tính, bài viết phân tích tác động của biến đổi khí hậu tới sản xuất nông nghiệp và các biện pháp thích ứng của người dân ven biển ở huyện Trần Đề, tỉnh Sóc Trăng từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường hơn nữa khả năng thích ứng của cộng đồng dân cư tại đây trước các điều kiện biến đổi khí hậu.